بررسی حقوقی دعاوی بین شرکا در شرکت‌های تجاری
یکی از مهم‌ترین و در عین حال پرچالش‌ترین جنبه‌های حقوق شرکت‌ها، اختلافات و دعاوی میان شرکا است. این دسته از دعاوی معمولاً از اختلاف در برداشت، تعارض منافع، سوءمدیریت یا نقض حقوق قراردادی ناشی می‌شوند و می‌توانند آینده یک فعالیت اقتصادی را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهند. نظام حقوقی ایران با تکیه بر قواعد کلی قراردادها، مقررات قانون تجارت، و رویه قضایی، ابزارهایی برای حل و فصل این اختلافات پیش‌بینی کرده است.
در این مقاله، به بررسی انواع دعاوی بین شرکا، علل بروز اختلافات، روند رسیدگی حقوقی، راهکارهای پیشگیرانه و نقش وکیل در این حوزه پرداخته خواهد شد.
مفهوم شریک و رابطه شراکت
در حقوق ایران، شراکت به معنای اجتماع حقوق دو یا چند شخص در مال یا فعالیت اقتصادی مشخص است. این رابطه ممکن است در قالب:
شرکت‌های تجاری ثبت‌شده مانند شرکت با مسئولیت محدود یا سهامی خاص، یا
شراکت‌های مدنی یا سنتی بدون ثبت رسمی باشد.
رابطه شراکت، رابطه‌ای مبتنی بر اعتماد، همکاری و رعایت منافع متقابل است. با این حال، در صورت نقض این اصول یا تضاد منافع، اختلاف و در نهایت دعوا شکل می‌گیرد.
مهم‌ترین انواع دعاوی میان شرکا
مطالبه سهم‌الشرکه یا سرمایه
شریکی که آورده مالی یا غیرمالی خود را به شرکت یا شراکت وارد کرده و نتوانسته سهم خود را برداشت یا استرداد کند، ممکن است اقدام به طرح دعوا نماید.درخواست تقسیم سود
گاه یکی از شرکا مدعی است که از سود حاصل‌شده سهمی دریافت نکرده یا سود به‌درستی تقسیم نشده است.عدم ایفای تعهدات از سوی شریک دیگر
مانند نپرداختن سهم تعهدشده، عدم همکاری، یا مدیریت ناصحیح.سوء‌استفاده از اموال شرکت یا حساب‌های بانکی
استفاده شخصی از اموال مشترک بدون اطلاع یا رضایت سایر شرکا، از رایج‌ترین منابع اختلاف است.درخواست انحلال شرکت یا خروج از شراکت
در صورت اختلاف شدید، یکی از شرکا ممکن است تقاضای انحلال شرکت یا فسخ قرارداد شراکت را مطرح کند.ممانعت از دسترسی به اسناد و دفاتر شرکت
گاه یکی از شرکا مانع دسترسی دیگران به اطلاعات مالی و مدیریتی شرکت می‌شود که زمینه‌ساز طرح دعوا می‌گردد.
مبانی قانونی رسیدگی به دعاوی شرکا
دعاوی میان شرکا معمولاً در دادگاه حقوقی محل اقامت شرکت یا محل اجرای قرارداد شراکت طرح می‌شود. مبانی قانونی این دعاوی شامل:
قانون تجارت (به‌ویژه در شرکت‌های تجاری ثبت‌شده)
قانون مدنی (در شراکت‌های سنتی یا غیررسمی)
اساسنامه یا قرارداد شراکت (در صورت وجود)
قواعد عمومی قراردادها
در برخی موارد نیز داوری به عنوان روشی جایگزین برای حل اختلافات میان شرکا در نظر گرفته شده است.
نقش وکیل در دعاوی میان شرکا
با توجه به پیچیدگی و ماهیت تخصصی این دعاوی، حضور وکیل مجرب می‌تواند بسیار مؤثر باشد. برخی از نقش‌های کلیدی وکیل عبارتند از:
بررسی و تفسیر مفاد قرارداد شراکت یا اساسنامه
جمع‌آوری اسناد مالی، فنی و حقوقی برای اثبات ادعا
تنظیم دادخواست یا لایحه دفاعیه با استدلال حقوقی قوی
شرکت در جلسات رسیدگی و مذاکره برای صلح یا انحلال
ارائه راهکارهای قانونی جهت خروج شریک، فسخ قرارداد یا تقسیم دارایی
راهکارهای پیشگیرانه از اختلافات شرکای تجاری
برای جلوگیری از بروز دعاوی میان شرکا، رعایت نکات زیر ضروری است:
تنظیم قرارداد شراکت دقیق و شفاف
قرارداد باید شامل سهم‌الشرکه، حدود اختیارات، نحوه تقسیم سود و زیان، شرایط خروج، نحوه حل اختلاف و... باشد.ثبت رسمی شرکت در اداره ثبت شرکت‌ها
شرکت ثبت‌شده دارای چارچوب قانونی روشن‌تر و الزام‌آورتر است.تعیین سازوکار حل اختلاف مانند داوری یا میانجی‌گری
انضباط مالی و شفافیت حسابداری
استفاده از دفاتر قانونی، حساب‌های بانکی مشخص و گزارش‌دهی مستمرمشاوره مستمر با وکیل یا مشاور حقوقی
برای به‌روزرسانی اسناد، رسیدگی به اختلافات جزئی قبل از تبدیل‌شدن به بحران
نتیجه‌گیری
دعاوی میان شرکا، یکی از حساس‌ترین و در عین حال رایج‌ترین اختلافات در فعالیت‌های اقتصادی محسوب می‌شوند. این دعاوی در صورت بی‌توجهی یا عدم حل‌وفصل به‌موقع، می‌توانند منجر به فروپاشی فعالیت اقتصادی و از بین رفتن سرمایه طرفین شوند. آگاهی از حقوق و تکالیف شرکا، تنظیم قراردادهای حقوقی دقیق، و استفاده از خدمات وکیل متخصص، ابزارهای مؤثری برای مدیریت اختلافات و پیشگیری از طرح دعاوی پرهزینه و زمان‌بر است.